نورپردازی مناظر شهری به چه شکل انجام می شود؟

مقدمه

از نقطه نظر روانی، چگونگی حضور نور در نورپردازی مناظر شهری نقش بسیار تعیین کننده ای در چگونگی کنش ها و واکنش های ما دارد و از همین روست که شناخت نور و نحوه اثرگذاری آن برافراد می تواند منجر به برخوردی آگاهانه در طراحی زیست محیطی انسان شود. با استفاده از این آگاهی هاست که طراح می تواند به روش های مختلف بر روحیات اثر بگذارد، رفتار را پیش بینی کند و به آن جهت بخشد.

نور، اولین شرط برای هر نوع ادراک بینایی است. در تاریکی مطلق، ما نه فضا را می توانیم ببینیم و نه فرم و رنگ را. اما نور تنها یک ضرورت فیزیکی نیست. بلکه ارزش روانشناختی آن یکی از مهمترین عوامل زندگی انسانی در همه زمینه هاست.

نور همیشه علاوه بر استفاده کاربردی دارای ارزش نمادین نیز بوده است. نور جزیی از ذرات زندگی بوده و در بسیاری از فرهنگها نور، یا خورشید به عنوان منبع نور، عنصری مقدس محسوب می شده و آن را ارج می نهاده-اند. اساسا نور خلاق است. اشیا را برجسته تر می دهد، زیبایی کلیه قسمت ها را روشن تر می نمایند. ما به کمک چشم های خود دنیای خارج را از لحاظ فرم و رنگ حس می کنیم و این به کمک نور انجام می شود نقش نور فقط ایجاد محیطی زیبا نیست، بلکه بخصوص نقش آن این است که فعالیت ها و کوشش های بصری را آسان و راحت می کند.

چشم بشر حداکثر دیدار در روشنایی حد طبیعی دارد زیرا برای این نوع روشنایی خلق شده است. حال که مجبوریم از روشنایی های مصنوعی نیز استفاده کنیم باید سعی کنیم تا چشم بتواند بدون خستگی زیاد از عهده این امر برآید.

۱- ساماندهی نورپردازی در مناظر سبز شهری

ساماندهی نورپردازی در فضای سبز شهری باید منطبق فضاها و متناسب با عملکردهای مختلف آن سایت باشد. نورپردازی صحیح در مناظر شهری کمک بزرگی به جهت یابی پیاده رو در آن فضا می کند. برای مثال باید تمایز دقیق و ماهرانه ای میان روشنایی مسیرهای اصلی و فرعی و همچنین کلیه فضاهای عملکردی توسط ایجاد تغییر و تفاوت درمکان های قرارگیری تجهیزات روشنایی و شدت نور آنها به وسیله تغییر در ارتفاع، فواصل و رنگ لامپ ها ، ایجاد شود. در نورپردازی محوطه ها و فضاهای سبز شهری استفاده از کمیت زیاد نور مناسب نیست بلکه تامین نورکافی و متناسب و سازگار با محیط با میزان روشنایی مناسب حائز اهمیت است.

۲ – الگوهای کلی نورپردازی مناظر شهری

۱-۲- جهت یابی

موقعیت و مکان قرارگیری چراغها میتواند الگوی جهت یابی واضحی برای عابرین و استفاده کنندگان از مناظر شهری ایجاد کند. مثلا در یک مسیر هنگامیکه نورپردازی به صورت متناوب و با الگویی نامشخص انجام پذیرد، ابهام سردرگمی در عابر ایجاد میشود ولی هنگامیکه در نورپردازی، جهت مسیر حرکت نشان داده شود و بر تقاطع ها تاکید گردد، عابر به خوبی قادر به جهت یابی خواهد بود.

۲-۲- نقاط تاکید

تقاطع ها، نقاط حساس و نقاط تصمیم گیری، چهارراه ها، پله ها، ورودی ها و … باید در نورپردازی به نحوی بیان شوند و مورد توجه قرار گیرند که تقدیم، شکل و طبیعتشان برجسته و آشکار شود.الگوهای نورپردازی مناظر شهری باید به عنوان علائم بصری برای بیان شرایط موجود بکار گرفته شود.

۳-۲ مکان یابی روشنایی

فواصل، ارتفاع و پراکندگی چراغها باید به گونه ای باشد که باعث ایجاد سایه های درختان نشود و نور یکنواختی حاصل شود، همچنین علاوه بر سطوح افقی، روشنایی سطوح عمودی نیز باید تامین شود. در صورتیکه چراغها دارای پایه های بلند باشند و با فواصل زیاد کار گذاشته شوند، مخروط های نور حاصل از آنها باعث ایجاد سایه های درختان می شود.
کوتاه ترشدن پایه چراغها و نزدیک کردن فواصل آنها باعث ایجاد یک روشنایی یکنواخت می گردد. در نتیجه احساس امنیت درعابرین افزایش می یابد. در بعضی موارد تصمیم گیری درباره اینکه چه چیز را در مناظر شهری نور پردازی نکنیم به همان اندازه اهمیت دارد که تصمیم بگیریم چه چیز را نورپردازی کنیم.

۴-۲ ایمنی

علاوه بر طراحی با نور ضعیف، نورهای خیره کننده و گاهی اوقات نورهای درارتفاع پایین نیز میتواند برای پیاده روها و سواره خطر آفرین باشد.

۱-۴-۲ خیره کنندگی

خیره کنندگی روشنایی یکی از عوامل باز دارنده بینائی خوب است و می تواند توسط هر لامپی با هرابعادی گردد حتی توسط لامپ های کوچک.
اگر برای نورپردازی نماها، درختان و سایر عناصر مناظر شهری به نورپردازی با زاویه باز نیاز داشته باشیم، حتما باید از ایجاد خیرگی جلوگیری کنیم.
مدلسازی از فضای خارجی در شب یک شیوه مناسب برای تصمیم گیری درباره نوع پخش و توزیع نور و میزان و شدت آن و بررسی احتمالات خیرگی است.
نوعی از لنزهای خمیده ( به شکل سر مار کبری ) با زاویه باز منابع عمده ایجاد خیرگی هستند، بخصوص هنگامیکه در خیابانها مورد استفاده قرار می گیرند.

۲-۴-۲ میزان پایین نور

اساسا نور کم می تواند خطرناک باشد؛ اگر نور کافی برای حفاظت عابرین و رانندگان تامین نگردد، احتمال و آسیب های جدی وجود دارد. مخصوصا نور کافی برای محل هایی که انتظار می رود دارای ترافیک بالای تردد عابرین باشند مثل پارک ها، زمین های بازی و مکان هایی که جمعیت زیادی را جذب می کنند ضروریست. البته باید در نظر داشت روشنایی زیاد از حد در یک منطقه نیز می تواند باعث ایجاد خیرگی شود، که آن هم به نوبه خود خطرناک است. پس در نورپردازی مناظر شهری دستیابی به یک تعادل مناسب در شدت نوپردازی مد نظر است، نهایتا باید گفت اندازه و میزان نورهای مورد استفاده طبق عملکرد و نحوه هویت بخشی به فضا تعیین میشود.

۵-۲ امنیت

تاریکی و یک محیط نا آشنا، می تواند حس ترس و عدم امنیت را در ذهن القا کند. برای ایجاد حس امنیت در کاربران فضای سبز باید فضاهای مخفی و تاریک و سایه های متراکم ، با قرارگیری چراغ به حداقل برسند.

۱-۵-۲ نورپردازی پیاده روها
در نورپردازی پیاده روها باید توزیع روشنایی کافی در فضای پیرامونی صورت بگیرد، ارتفاع چراغ ها باید حدود ۱/۲ متر ( ۷ فوت ) باشد، یا همپوشانی مخروط های نور چراغها در همان تراز باشد تا عابرین قادر باشند یک شناخت بصری کلی از محیط و سایر رهگذرها در ذهن ایجاد کنند. هنگامیکه ایجاد حس امنیت در عابرین برای ما بسیار مهم است استفاده ازچراغهایی با پایه های نسبتا کوتاه و نزدیک به هم در درجه قرار دارد.
۲-۵-۲ حفاظت
برای بالا بردن امنیت و حفاظت بیشتر ، بهتر است بجای تمرکز روشنائی روی جزئیات واضح و غیر ضروری به آشکارسازی حرکتهای مشکوک و محل های تاریک خارج از دیدرس بپردازیم و پس زمینه ها و سایه اندازها و مکانهای غیر قابل دید را نورپردازی کنیم؛ مثلا در مناظر شهری باید به نورپردازی نماهای عمودی و ورودی ها و نقاطی که نیاز به حفاظت دارند ، بیشتر اهمیت دهیم .
۳-۵-۲ تخریب گرائی ( وندالیسم )
بهترین راه برای کاهش تخریب اجرا و مبلمان نورپردازی، استفاده از وسائل با دوامی است که در مقابل سوء استفاده مقاوم باشند و یا تا آنجا که ممکن است، دور از دسترس قرار دادن مبلمان و تجهیزات روشنایی. یک راه حل دیگر برای جلوگیری از وندالیسم استفاده از وسایلی است که آنقدر ارزان باشند که ارزش جابجا کردن و دزدیده شدن را نداشته باشند.

۶-۲هویت بخش و فضا سازی در مناظر شهری

دستیابی به یک طراحی سازگار و پایدار میسر نمی شود جز با شناسایی عناصر و عوامل هویت بخش به یک محیط و منظر و بکارگیری ساختارهایی مشابه و هماهنگ با آنها و در نورپردازی منظر نیز توجه به هویت محیط و شناسائی الگوی روشنایی سازگار با محیط اهمیت بسزایی دارد. میزان وضوح ادراک از عناصر یک منظر بستگی کامل به زمینه آنها دارد.

۱-۶-۲ پس زمینه
در فضای سبز شهری، کاربران باید بتوانند درک کاملا مشخصی از پس زمینه داشته باشند، فضا های پس زمینه باید آنچنان مطلوب نورپردازی شوند تا بتوانیم به مهمترین نیاز عملکردی آنها یعنی تامین جریان حرکت امن و حفاظت مردم و اموالشان پاسخ گوییم. برای تعریف بهتر فضا نورپردازی پس زمینه باید هماهنگ با روشنایی سایر فضاهای پیرامونی مثل پیاده روها ، ورودی ، علائم و….. باشد.
۲-۶-۲ پیش زمینه
برای نورپردازی فضاهای جلویی و پیش زمینه باید از نورپردازی موضعی به گونه ای استفاده کنیم که در عین تمرکز و تاکید روی عناصر فضا از ایجاد خیرگی جلوگیری کنیم.
در فضاهای سبز عمومی، وسایل تفریحی و ورزش باید با حداکثر درخشندگی، نورپردازی شوند و فضای پس زمینه آنها با نوری ملایم و حداقل جلب نظر روشن شود.

۳ – انواع نورپردازی در مناظر سبز شهری

نورپردازی های فضای سبز به شش گروه تقسیم می شوند که در زیر به توضیح آنها می پردازیم.

۱-۳ نوربالا

نور بالا برای هدایت دید: هنگامیکه می خواهیم یک شئ نورپردازی شده فقط از یک جهت دیده شود می-توانیم نورتاکیدی به سمت بالا را بکار ببریم. برای پرهیز از ایجاد خیرگی باید چراغ را از دیدرس خارج کنیم و در صورت امکان چراغ را به صورت مخفی کار بگذاریم تا منظر بکر و طبیعی به نظر برسد.
نور بالا برای ایجاد یک دید کلی: اگر بخواهیم شئ نورپردازی شده از کلیه جهات دیده شود، بایداز نورکافی و مناسب بالا مپ های حائل دار استفاده کرد. در صورتیکه درختان تازه کاشته شوند، باید نورافکن روی زمین در نزدیک ترین وضعیت نسبت به توده ریشه قرار داده شود.
قرار دادن چراغها در وسط فاصله دو درخت خیلی مناسب نیست . معمولا نور در این حالت به تنه درخت برخورد می کند ، و حالت نامطلوبی بوجود می آورد، مخصوصا اگر درخت از نوع برگ ریز باشد در زمستان فرم نامطلوبی پیدا می کند.

۲-۳ نورهای مهتاب گون

ایجاد اثر نور مهتاب گون از میان شاخه های درخت یک تکنیک جذاب نورپردازی در فضای سبز است. برای ایجاد چنین حالتی از دو چراغ یکی رو به بالا و یکی رو به پایین استفاده می شود.

۳-۳ نورپردازی سیلوئت

می توان درختان و بوته هایی که شاخ و برگ آنها فرم جذاب و مجسمه واری دارد را به طرز چشمگیری با این روش نورپردازی کرد. به این صورت که آنها را در برابر نمای یک ساختمان و یا جلوی یک دیوار با قرار دادن منبع نور در پشت آنها به گونه ای زیبا نورپردازی می کنیم.
به علاوه اینگونه نورپردازی ضریب امنیت را در نزدیک ساختمان نیز افزایش می دهد.

۴ -۳ نورپردازی متمرکز

اشیاء خاص مثل مجسمه ها، تندیس ها و پیکره ها یا حتی بوته ها و گیاهان خاص می توانند بوسیله محفظه هایی حاوی لامپ هایی که نور متمرکز نقطه ایی ایجاد می کنند، نورپردازی شوند.
می توانیم با قرار دادن هوشمندانه محفظه حاوی این لامپ ها در بالای این احجام، مثلا روی درختان اطراف و یا جداره های مجاور آنها، از ایجاد خیرگی و حواس پرتی جلوگیری کنیم.
در صورتیکه مجبور شویم محفظه این لامپها را روی زمین کار بگذاریم، باید آن را میان بوته ها و درختچه ها پنهان کنیم.

۵-۳ نورپردازی گسترده در مناظر شهری

نورپردازی گسترده امکان نورپردازی عمومی سطوح را فراهم می کند. این نوع نورپردازی برای روشن کردن سطح گیاهان پوششی کف، بوته های کوتاه، مسیرها و پله ها مناسب است. برای بدست آوردن بهترین نتیجه از این نوع نورپردازی باید پایه ها و تجهیزات روشنایی در محوطه باز قرار بگیرند و هیچ بوته یا گیاهی جلوی پخش نور را نگیرد.

نورهای گسترده که در ارتفاع بالای سر نصب می شوند میتوانند ارتفاع و عمق بیشتری را تحت پوشش بگیرند. هنگامی که این نورها را در فضاهای تفریحی یا در محل های نشستن و …. بکار می گیریم بهترین نتیجه از این نوع نورپردازی باید پایه ها و تجهیزات روشنایی درمحوطه باز قرار بگیرند وهیچ بوته یا گیاهی جلوی پخش نور را نگیرد.

نورهای گسترده که درارتفاع بالای سرنصب می شوند میتوانند ارتفاع و عمق بیشتری را تحت پوشش بگیرند. هنگامی که این نورها را در فضاهای تفریحی یا در محل هایی نشستن و …. بکار می گیریم بهتر است از چندین منبع نوری استفاده کنیم تا نور یکدست تر و ملایم تری داشته باشیم و سایه ها به حداقل برسند.

۶-۳ نورپردازی مسیرها

نورپردازی مسیرها به شکل نورپردازی گسترده است ولی درارتفاع پایین تر. در منظره هایی که سایر نورپردازی ها بکارگرفته شده اند، برای نورپردازی پله ها باید دقت بسیار زیادی مبذول داشت تا از ایجاد خیرگی جلوگیری شود و یک نورپردازی نظر کلی از اطراف مسیر قابل رویت باشد. اگر در فضای اطراف مسیر روشنایی دیگری وجود ندارد، نگرانی درمورد خیرگی وجود ندارد، در این صورت چراغها به خوبی مسیر و بخشی از منظر اطراف را روشن می کنند.

برگرفته از ماهنامه پیام سبز

برای مشاهده پروژه ها، محصولات و خدمات شرکت نورپردازی شمیم اندیشه لطفا کلیک فرمایید.

برای دریافت مشاوره، طراحی و اجرای نورپردازی و سیستم های روشنایی حرفه ای می توانید با دفتر مرکزی تماس بگیرید.

شرکت شمیم اندیشه
مشاور و مجری نورپردازی حرفه ای و سیستم های روشنایی