مقدمه
از نقطه نظر روانی، چگونگی حضور نور در نورپردازی مناظر شهری نقش بسیار تعیین كننده ای در چگونگی كنش ها و واكنش های ما دارد و از همین روست كه شناخت نور و نحوه اثرگذاری آن برافراد می تواند منجر به برخوردی آگاهانه در طراحی زیست محیطی انسان شود. با استفاده از این آگاهی هاست كه طراح می تواند به روش های مختلف بر روحیات اثر بگذارد، رفتار را پیش بینی كند و به آن جهت بخشد.
نور، اولین شرط برای هر نوع ادراك بینایی است. در تاریكی مطلق، ما نه فضا را می توانیم ببینیم و نه فرم و رنگ را. اما نور تنها یك ضرورت فیزیكی نیست. بلكه ارزش روانشناختی آن یكی از مهمترین عوامل زندگی انسانی در همه زمینه هاست.
نور همیشه علاوه بر استفاده كاربردی دارای ارزش نمادین نیز بوده است. نور جزیی از ذرات زندگی بوده و در بسیاری از فرهنگها نور، یا خورشید به عنوان منبع نور، عنصری مقدس محسوب می شده و آن را ارج می نهاده-اند. اساسا نور خلاق است. اشیا را برجسته تر می دهد، زیبایی كلیه قسمت ها را روشن تر می نمایند. ما به كمك چشم های خود دنیای خارج را از لحاظ فرم و رنگ حس می كنیم و این به كمك نور انجام می شود نقش نور فقط ایجاد محیطی زیبا نیست، بلكه بخصوص نقش آن این است كه فعالیت ها و كوشش های بصری را آسان و راحت می كند.
چشم بشر حداكثر دیدار در روشنایی حد طبیعی دارد زیرا برای این نوع روشنایی خلق شده است. حال كه مجبوریم از روشنایی های مصنوعی نیز استفاده كنیم باید سعی كنیم تا چشم بتواند بدون خستگی زیاد از عهده این امر برآید.
۱- ساماندهی نورپردازی در مناظر سبز شهری
ساماندهی نورپردازی در فضای سبز شهری باید منطبق فضاها و متناسب با عملكردهای مختلف آن سایت باشد. نورپردازی صحیح در مناظر شهری كمك بزرگی به جهت یابی پیاده رو در آن فضا می كند. برای مثال باید تمایز دقیق و ماهرانه ای میان روشنایی مسیرهای اصلی و فرعی و همچنین كلیه فضاهای عملكردی توسط ایجاد تغییر و تفاوت درمكان های قرارگیری تجهیزات روشنایی و شدت نور آنها به وسیله تغییر در ارتفاع، فواصل و رنگ لامپ ها ، ایجاد شود. در نورپردازی محوطه ها و فضاهای سبز شهری استفاده از كمیت زیاد نور مناسب نیست بلكه تامین نوركافی و متناسب و سازگار با محیط با میزان روشنایی مناسب حائز اهمیت است.
۲ – الگوهای كلی نورپردازی مناظر شهری
۱-۲- جهت یابی
موقعیت و مكان قرارگیری چراغها میتواند الگوی جهت یابی واضحی برای عابرین و استفاده كنندگان از مناظر شهری ایجاد كند. مثلا در یك مسیر هنگامیكه نورپردازی به صورت متناوب و با الگویی نامشخص انجام پذیرد، ابهام سردرگمی در عابر ایجاد میشود ولی هنگامیكه در نورپردازی، جهت مسیر حركت نشان داده شود و بر تقاطع ها تاكید گردد، عابر به خوبی قادر به جهت یابی خواهد بود.
۲-۲- نقاط تاکید
تقاطع ها، نقاط حساس و نقاط تصمیم گیری، چهارراه ها، پله ها، ورودی ها و … باید در نورپردازی به نحوی بیان شوند و مورد توجه قرار گیرند كه تقدیم، شكل و طبیعتشان برجسته و آشكار شود.الگوهای نورپردازی مناظر شهری باید به عنوان علائم بصری برای بیان شرایط موجود بكار گرفته شود.
۳-۲ مكان یابی روشنایی
فواصل، ارتفاع و پراكندگی چراغها باید به گونه ای باشد كه باعث ایجاد سایه های درختان نشود و نور یكنواختی حاصل شود، همچنین علاوه بر سطوح افقی، روشنایی سطوح عمودی نیز باید تامین شود. در صورتیكه چراغها دارای پایه های بلند باشند و با فواصل زیاد كار گذاشته شوند، مخروط های نور حاصل از آنها باعث ایجاد سایه های درختان می شود.
كوتاه ترشدن پایه چراغها و نزدیك كردن فواصل آنها باعث ایجاد یك روشنایی یكنواخت می گردد. در نتیجه احساس امنیت درعابرین افزایش می یابد. در بعضی موارد تصمیم گیری درباره اینكه چه چیز را در مناظر شهری نور پردازی نكنیم به همان اندازه اهمیت دارد كه تصمیم بگیریم چه چیز را نورپردازی كنیم.
۴-۲ ایمنی
علاوه بر طراحی با نور ضعیف، نورهای خیره كننده و گاهی اوقات نورهای درارتفاع پایین نیز میتواند برای پیاده روها و سواره خطر آفرین باشد.
۱-۴-۲ خیره كنندگی
خیره كنندگی روشنایی یكی از عوامل باز دارنده بینائی خوب است و می تواند توسط هر لامپی با هرابعادی گردد حتی توسط لامپ های كوچك.
اگر برای نورپردازی نماها، درختان و سایر عناصر مناظر شهری به نورپردازی با زاویه باز نیاز داشته باشیم، حتما باید از ایجاد خیرگی جلوگیری كنیم.
مدلسازی از فضای خارجی در شب یك شیوه مناسب برای تصمیم گیری درباره نوع پخش و توزیع نور و میزان و شدت آن و بررسی احتمالات خیرگی است.
نوعی از لنزهای خمیده ( به شكل سر مار كبری ) با زاویه باز منابع عمده ایجاد خیرگی هستند، بخصوص هنگامیكه در خیابانها مورد استفاده قرار می گیرند.
۲-۴-۲ میزان پایین نور
اساسا نور كم می تواند خطرناك باشد؛ اگر نور كافی برای حفاظت عابرین و رانندگان تامین نگردد، احتمال و آسیب های جدی وجود دارد. مخصوصا نور كافی برای محل هایی كه انتظار می رود دارای ترافیك بالای تردد عابرین باشند مثل پارك ها، زمین های بازی و مكان هایی كه جمعیت زیادی را جذب می كنند ضروریست. البته باید در نظر داشت روشنایی زیاد از حد در یك منطقه نیز می تواند باعث ایجاد خیرگی شود، كه آن هم به نوبه خود خطرناك است. پس در نورپردازی مناظر شهری دستیابی به یك تعادل مناسب در شدت نوپردازی مد نظر است، نهایتا باید گفت اندازه و میزان نورهای مورد استفاده طبق عملكرد و نحوه هویت بخشی به فضا تعیین میشود.
۵-۲ امنیت
تاریكی و یك محیط نا آشنا، می تواند حس ترس و عدم امنیت را در ذهن القا كند. برای ایجاد حس امنیت در كاربران فضای سبز باید فضاهای مخفی و تاریك و سایه های متراكم ، با قرارگیری چراغ به حداقل برسند.
۱-۵-۲ نورپردازی پیاده روها
در نورپردازی پیاده روها باید توزیع روشنایی كافی در فضای پیرامونی صورت بگیرد، ارتفاع چراغ ها باید حدود ۱/۲ متر ( ۷ فوت ) باشد، یا همپوشانی مخروط های نور چراغها در همان تراز باشد تا عابرین قادر باشند یك شناخت بصری كلی از محیط و سایر رهگذرها در ذهن ایجاد كنند. هنگامیكه ایجاد حس امنیت در عابرین برای ما بسیار مهم است استفاده ازچراغهایی با پایه های نسبتا كوتاه و نزدیك به هم در درجه قرار دارد.
۲-۵-۲ حفاظت
برای بالا بردن امنیت و حفاظت بیشتر ، بهتر است بجای تمركز روشنائی روی جزئیات واضح و غیر ضروری به آشكارسازی حركتهای مشكوك و محل های تاریك خارج از دیدرس بپردازیم و پس زمینه ها و سایه اندازها و مكانهای غیر قابل دید را نورپردازی كنیم؛ مثلا در مناظر شهری باید به نورپردازی نماهای عمودی و ورودی ها و نقاطی كه نیاز به حفاظت دارند ، بیشتر اهمیت دهیم .
۳-۵-۲ تخریب گرائی ( وندالیسم )
بهترین راه برای كاهش تخریب اجرا و مبلمان نورپردازی، استفاده از وسائل با دوامی است كه در مقابل سوء استفاده مقاوم باشند و یا تا آنجا كه ممكن است، دور از دسترس قرار دادن مبلمان و تجهیزات روشنایی. یك راه حل دیگر برای جلوگیری از وندالیسم استفاده از وسایلی است كه آنقدر ارزان باشند كه ارزش جابجا كردن و دزدیده شدن را نداشته باشند.
۶-۲هویت بخش و فضا سازی در مناظر شهری
دستیابی به یك طراحی سازگار و پایدار میسر نمی شود جز با شناسایی عناصر و عوامل هویت بخش به یك محیط و منظر و بكارگیری ساختارهایی مشابه و هماهنگ با آنها و در نورپردازی منظر نیز توجه به هویت محیط و شناسائی الگوی روشنایی سازگار با محیط اهمیت بسزایی دارد. میزان وضوح ادراك از عناصر یك منظر بستگی كامل به زمینه آنها دارد.
۱-۶-۲ پس زمینه
در فضای سبز شهری، كاربران باید بتوانند درك كاملا مشخصی از پس زمینه داشته باشند، فضا های پس زمینه باید آنچنان مطلوب نورپردازی شوند تا بتوانیم به مهمترین نیاز عملكردی آنها یعنی تامین جریان حركت امن و حفاظت مردم و اموالشان پاسخ گوییم. برای تعریف بهتر فضا نورپردازی پس زمینه باید هماهنگ با روشنایی سایر فضاهای پیرامونی مثل پیاده روها ، ورودی ، علائم و….. باشد.
۲-۶-۲ پیش زمینه
برای نورپردازی فضاهای جلویی و پیش زمینه باید از نورپردازی موضعی به گونه ای استفاده كنیم كه در عین تمركز و تاكید روی عناصر فضا از ایجاد خیرگی جلوگیری كنیم.
در فضاهای سبز عمومی، وسایل تفریحی و ورزش باید با حداكثر درخشندگی، نورپردازی شوند و فضای پس زمینه آنها با نوری ملایم و حداقل جلب نظر روشن شود.
۳ – انواع نورپردازی در مناظر سبز شهری
نورپردازی های فضای سبز به شش گروه تقسیم می شوند كه در زیر به توضیح آنها می پردازیم.
۱-۳ نوربالا
نور بالا برای هدایت دید: هنگامیكه می خواهیم یك شئ نورپردازی شده فقط از یك جهت دیده شود می-توانیم نورتاكیدی به سمت بالا را بكار ببریم. برای پرهیز از ایجاد خیرگی باید چراغ را از دیدرس خارج كنیم و در صورت امكان چراغ را به صورت مخفی كار بگذاریم تا منظر بكر و طبیعی به نظر برسد.
نور بالا برای ایجاد یك دید كلی: اگر بخواهیم شئ نورپردازی شده از كلیه جهات دیده شود، بایداز نوركافی و مناسب بالا مپ های حائل دار استفاده كرد. در صورتیكه درختان تازه كاشته شوند، باید نورافكن روی زمین در نزدیك ترین وضعیت نسبت به توده ریشه قرار داده شود.
قرار دادن چراغها در وسط فاصله دو درخت خیلی مناسب نیست . معمولا نور در این حالت به تنه درخت برخورد می كند ، و حالت نامطلوبی بوجود می آورد، مخصوصا اگر درخت از نوع برگ ریز باشد در زمستان فرم نامطلوبی پیدا می كند.
۲-۳ نورهای مهتاب گون
ایجاد اثر نور مهتاب گون از میان شاخه های درخت یك تكنیك جذاب نورپردازی در فضای سبز است. برای ایجاد چنین حالتی از دو چراغ یكی رو به بالا و یكی رو به پایین استفاده می شود.
۳-۳ نورپردازی سیلوئت
می توان درختان و بوته هایی كه شاخ و برگ آنها فرم جذاب و مجسمه واری دارد را به طرز چشمگیری با این روش نورپردازی كرد. به این صورت كه آنها را در برابر نمای یك ساختمان و یا جلوی یك دیوار با قرار دادن منبع نور در پشت آنها به گونه ای زیبا نورپردازی می كنیم.
به علاوه اینگونه نورپردازی ضریب امنیت را در نزدیك ساختمان نیز افزایش می دهد.
۴ -۳ نورپردازی متمركز
اشیاء خاص مثل مجسمه ها، تندیس ها و پیكره ها یا حتی بوته ها و گیاهان خاص می توانند بوسیله محفظه هایی حاوی لامپ هایی كه نور متمركز نقطه ایی ایجاد می كنند، نورپردازی شوند.
می توانیم با قرار دادن هوشمندانه محفظه حاوی این لامپ ها در بالای این احجام، مثلا روی درختان اطراف و یا جداره های مجاور آنها، از ایجاد خیرگی و حواس پرتی جلوگیری كنیم.
در صورتیكه مجبور شویم محفظه این لامپها را روی زمین كار بگذاریم، باید آن را میان بوته ها و درختچه ها پنهان كنیم.
۵-۳ نورپردازی گسترده در مناظر شهری
نورپردازی گسترده امكان نورپردازی عمومی سطوح را فراهم می كند. این نوع نورپردازی برای روشن كردن سطح گیاهان پوششی كف، بوته های كوتاه، مسیرها و پله ها مناسب است. برای بدست آوردن بهترین نتیجه از این نوع نورپردازی باید پایه ها و تجهیزات روشنایی در محوطه باز قرار بگیرند و هیچ بوته یا گیاهی جلوی پخش نور را نگیرد.
نورهای گسترده كه در ارتفاع بالای سر نصب می شوند میتوانند ارتفاع و عمق بیشتری را تحت پوشش بگیرند. هنگامی كه این نورها را در فضاهای تفریحی یا در محل های نشستن و …. بكار می گیریم بهترین نتیجه از این نوع نورپردازی باید پایه ها و تجهیزات روشنایی درمحوطه باز قرار بگیرند وهیچ بوته یا گیاهی جلوی پخش نور را نگیرد.
نورهای گسترده كه درارتفاع بالای سرنصب می شوند میتوانند ارتفاع و عمق بیشتری را تحت پوشش بگیرند. هنگامی كه این نورها را در فضاهای تفریحی یا در محل هایی نشستن و …. بكار می گیریم بهتر است از چندین منبع نوری استفاده كنیم تا نور یكدست تر و ملایم تری داشته باشیم و سایه ها به حداقل برسند.
۶-۳ نورپردازی مسیرها
نورپردازی مسیرها به شكل نورپردازی گسترده است ولی درارتفاع پایین تر. در منظره هایی كه سایر نورپردازی ها بكارگرفته شده اند، برای نورپردازی پله ها باید دقت بسیار زیادی مبذول داشت تا از ایجاد خیرگی جلوگیری شود و یك نورپردازی نظر كلی از اطراف مسیر قابل رویت باشد. اگر در فضای اطراف مسیر روشنایی دیگری وجود ندارد، نگرانی درمورد خیرگی وجود ندارد، در این صورت چراغها به خوبی مسیر و بخشی از منظر اطراف را روشن می كنند.
برگرفته از ماهنامه پیام سبز
برای مشاهده پروژه ها، محصولات و خدمات شرکت نورپردازی شمیم اندیشه لطفا کلیک فرمایید.
برای دریافت مشاوره، طراحی و اجرای نورپردازی و سیستم های روشنایی حرفه ای می توانید با دفتر مرکزی تماس بگیرید.
شرکت شمیم اندیشه
مشاور و مجری نورپردازی حرفه ای و سیستم های روشنایی