نورپردازی فضای باز

نورپردازی فضای باز تنها یک تکنیک برای افزایش دید در شب نیست بلکه ابزاری‌ است برای باز تعریف هویت بصری محیط‌های بیرونی. وقتی صحبت از طراحی فضاهای باز مانند حیاط، باغ، تراس، بام سبز یا مسیرهای عبوری می‌شود آنچه شب را به همان اندازه روز دلنشین و کاربردی می‌کند همین مقوله‌ نورپردازی است. در واقع نور در فضای باز نه فقط برای روشن‌ کردن بلکه برای نمایش، جهت‌دهی، برجسته‌ سازی و حتی کنترل احساسات افراد استفاده می‌شود.

در بسیاری از پروژه‌های معماری نورپردازی فضای باغ و فضاهای خارجی آنقدر کم ‌اهمیت در نظر گرفته می‌شود که گویی صرفا باید لامپی بر دیوار نصب شود و تمام. این نگاه خیانتی‌ است به ظرفیت‌هایی که در دل نور نهفته است. امروزه متخصصان طراحی نور به خوبی می‌دانند که با استفاده خلاقانه از تجهیزات نورپردازی فضای باز می‌توان چشم‌انداز یک محیط را تغییر داد، خطوط معماری را برجسته کرد و حتی مسیر حرکت افراد را به ‌صورت غیرمستقیم هدایت نمود.

از طرفی نورپردازی باغ به تنهایی دنیایی متفاوت دارد. ترکیب نور با پوشش گیاهی، درختان بلند، سطوح نامنظم و سایه‌های طبیعی امکان خلق فضایی شاعرانه را فراهم می‌کند. تفاوت یک فضای باز معمولی با یک محیط دلنشین و مجلل دقیقا در همین ظرافت‌ها و دقت‌هاست.

در این مقاله با تمرکز ویژه بر نورپردازی فضای باز و ترکیب آن با سایر عوامل معماری و زیبا شناختی قصد داریم نگاهی کاملا متفاوت ارائه دهیم. نه صرفا لیستی از ایده‌ها بلکه تحلیلی عمیق بر سبک‌ها، استانداردها، اشتباهات رایج، نکات فنی و مثال‌هایی واقعی. خواه در حال طراحی یک ویلای شخصی باشید، خواه بخواهید فضای باز یک مجتمع تجاری یا رستوران را ارتقا دهید. آنچه در ادامه می‌خوانید برای شما ضروری خواهد بود.

 

 

اصول انتخاب تجهیزات مناسب برای نورپردازی فضای باز

نورپردازی فضای باز بدون انتخاب تجهیزات مناسب چیزی نیست جز هدر دادن هزینه و انرژی. چرا؟ چون فضای باز یعنی مقابله با باران، رطوبت، گرد و غبار، نوسانات دمایی، حشرات، بخار، آلودگی نوری و حتی سرقت یا آسیب فیزیکی. بنابراین اولین اصل در طراحی حرفه‌ای نور نه انتخاب رنگ یا زاویه تابش بلکه انتخاب تجهیزات تخصصی برای محیط بیرونی و  نورپردازی فضای باز است.

 

مقاومت تجهیزات در برابر شرایط محیطی

نخستین چیزی که باید بررسی شود درجه حفاظتی یا IP تجهیزات نورپردازی است. در پروژه‌های نورپردازی فضای باز نباید از چراغ‌هایی با IP پایین‌تر از ۶۵ استفاده شود. مثلا یک چراغ دفنی برای مسیر ورودی که IP54 دارد خیلی زود با ورود آب یا گل خراب می‌شود و ممکن است اتصال کوتاه ایجاد کند. تجهیزات با IP67  یا IP68 مخصوص فضاهای مرطوب، بارانی و حتی غوطه‌ور در آب هستند.

از سوی دیگر جنس بدنه بسیار اهمیت دارد. تجهیزات آلومینیومی با پوشش الکترواستاتیک یا بدنه‌های استیل ضد زنگ بهترین انتخاب برای نورپردازی فضای باز خارجی هستند. اگر محیط پروژه در نزدیکی دریا یا در نواحی پر بارش است تجهیزات پودری‌ شده یا پلاستیکی خیلی سریع تغییر رنگ یا زنگ ‌زدگی خواهند داشت.

نوع منبع نور(  LED، خورشیدی یا لامپ‌های کلاسیک؟)

امروزه تقریبا تمام نورپردازی فضای باز بر پایه تکنولوژی LED انجام می‌شود و این موضوع کاملا منطقی است. چرا؟ چون LED مصرف برق بسیار پایین، عمر طولانی، امکان کنترل از راه دور، تنوع رنگ بالا و عملکرد مناسب در دماهای مختلف دارد. در مقایسه لامپ‌های هالوژن یا متال‌ هالید گرچه نور قوی‌تری دارند اما دمای زیادی تولید می‌کنند و بهره‌وری کمتری دارند.

در برخی پروژه‌ها مخصوصا در فضاهای دور از دسترس به برق شهری می‌توان از تجهیزات خورشیدی فضای باز استفاده کرد. این نوع منابع نوری مخصوص مسیرهای پیاده‌رو، محوطه باغ‌های شخصی یا ویلاها هستند. البته باید دقت داشت که باتری آنها کیفیت لازم را داشته باشد وگرنه در زمستان یا هوای ابری نوردهی ضعیفی خواهند داشت.

انتخاب صحیح زاویه تابش، دمای رنگ و توان نوری

یک اشتباه رایج در پروژه‌های نورپردازی فضای باز بی‌توجهی به زاویه تابش چراغ‌ها است. مثلا اگر بخواهیم یک دیوار سنگی را برجسته کنیم به وال ‌واشرهایی با زاویه ۱۰ تا ۳۰ درجه نیاز داریم نه چراغ‌های پخش‌کننده با زاویه ۱۲۰ درجه. در حالی که برای درختان، زاویه‌های گسترده‌تر مفیدترند تا نور در برگ‌ها پخش شود و سایه‌های زنده‌تری ایجاد کند.

از طرفی دمای رنگ نور (Kelvin) نیز بسیار مهم است. برای فضاهای مسکونی و رمانتیک رنگ‌های گرم (۲۷۰۰K تا ۳۰۰۰K) توصیه می‌شود ولی برای فضاهای تجاری، عمومی یا صنعتی رنگ‌های خنک‌تر (۴۰۰۰K تا ۶۰۰۰K) کاربردی‌ترند. استفاده ترکیبی و هوشمندانه از این رنگ‌ها باعث می‌شود که هم فضا آرامبخش باشد هم دید کافی فراهم شود. در نهایت توان نور (Lumens) باید متناسب با هدف باشد. برای مسیرهای پیاده‌روی به نور متوسط نیاز داریم اما برای برجسته کردن المان‌های معماری مثل مجسمه، دیوار یا ورودی نور متمرکز و قوی‌تری لازم است.

نقش طراحی در انتخاب تجهیزات نورپردازی فضای باز

همه این موارد را اگر کنار هم بگذاریم تازه نیمی از مسیر را رفته‌ایم. بخش مهم دیگر هماهنگی طراحی نور با معماری و چشم‌ انداز فضاست. فرض کنید تمام چراغ‌های حیاط ویلا را از یک برند گران‌ قیمت با بالاترین IP بخرید ولی مدلشان با سبک طراحی شما نمی‌خواند یا در جای درستی نصب نشده‌اند. نتیجه چه می‌شود؟ ناهماهنگی بصری، هدر رفت منابع نوری و از بین رفتن تمام جلوه‌های محیط.

یک طراحی حرفه‌ای نورپردازی فضای باز همیشه با تحلیل دقیق مسیر حرکت، نقاط کانونی، حریم‌های بصری و تضادهای رنگی همراه است. نورپردازی یعنی بازی با نور و سایه. یعنی درک عمق، ارتفاع، خطوط و حتی احساساتی که فضا منتقل می‌کند و این فقط از یک چشم با تجربه و تحلیلگر برمی‌آید نه صرف از نصب چند چراغ قوی.

 

 

بهترین سبک‌های نورپردازی برای حیاط و باغ

وقتی صحبت از نورپردازی فضای باز برای حیاط یا باغ می‌شود انتخاب سبک درست دقیقا مثل انتخاب زبان درست برای گفتن یک داستان است. هر سبک پیامی متفاوت به مخاطب منتقل می‌کند. از صمیمیت گرفته تا شکوه. از آرامش گرفته تا پویایی. اگر نور ابزار ما باشد سبک نورپردازی فضای باز همان نحوه نواختن آن ابزار است و هیچ دو باغی نیست که یکسان بنوازند.

 

نورپردازی طبیعی‌ نما (Naturalistic Lighting)

این سبک مخصوص فضاهایی ا‌ست که اولویت با همخوانی با طبیعت است. در این نوع نورپردازی فضای باز منابع نوری باید پنهان باشند. یعنی منبع نور نباید دیده شود. فقط اثرش باید حس شود. معمولا در این روش از چراغ‌های دفنی، نورهای مخفی در دل گیاهان یا منابع نوری با پوشش‌های نرم و مات استفاده می‌شود.

هدف در نورپردازی طبیعی‌ نما این است که فضا حتی در شب حالت ارگانیک و طبیعی خود را حفظ کند. یعنی نور به ‌جای اینکه فضا را نمایشی کند آن را زنده و جاری نگه می‌دارد. در باغ‌های خصوصی، باغ‌ ویلاها یا فضاهای باز با پوشش گیاهی انبوه این سبک از نورپردازی حس آرامش و غوطه‌وری در طبیعت را تقویت می‌کند.

نورپردازی معمارانه (Architectural Outdoor Lighting)

در این سبک تمرکز اصلی روی خطوط معماری فضاست. مثلا اگر حیاط یا باغ دارای دیوارهای سنگی، قوس‌های سنتی، سطوح آجری یا ستون‌های خاص باشد منابع نوری طوری چیده می‌شوند که این عناصر برجسته شوند. استفاده از وال ‌واشرها، چراغ‌های خطی با زاویه تند و منابع نوری با شدت متمرکز در این سبک رایج است.

نورپردازی فضای باز معمارانه در پروژه‌هایی که فضا نقش نمادین یا رسمی دارد (مثل ورودی هتل‌ها، حیاط شرکت‌ها یا رستوران‌های خاص) کاربرد زیادی دارد. این سبک از نورپردازی فضای باز معمولا با نورهای خنک‌تر (۴۰۰۰K به بالا) جلوه بیشتری پیدا می‌کند تا ساختارهای هندسی بیشتر در چشم مخاطب بنشینند.

نورپردازی صحنه‌ای و نمایشی (Dramatic Lighting)

این سبک برای آنهایی است که دوست دارند فضاهای بازشان تبدیل به صحنه‌ای برای نمایش شوند. در این نوع طراحی کنتراست بالا بین نور و سایه ایجاد می‌شود و گاهی نورهای رنگی یا تغییر پذیر نیز وارد بازی می‌شوند. مثلا در یک باغ با چند درخت بلند نورهای رنگی از پایین به سمت بالا تابیده می‌شود تا حس داستان‌ پردازی و رمزآلودی در شب ایجاد کند. نورپردازی فضای باز نمایشی معمولا در رویدادهای موقتی یا برای فضاهایی که نیاز به جلوه بصری بالایی دارند (مثل باغ‌های تالاری، فضاهای هنری یا جشنواره‌ای) استفاده می‌شود. البته اجرای آن نیازمند دقت بالا و شناخت بصری قوی است. چرا که به ‌راحتی می‌تواند از زیبا به اغراق‌ شده و آزار دهنده تغییر شکل دهد.

نورپردازی مدرن مینیمال

سبکی که هم در فضاهای لوکس و هم در پروژه‌های مینیمالیستی مورد توجه است. در این نوع نورپردازی فضای باز سادگی حرف اول را می‌زند. نورهای خطی، چراغ‌های پایه‌ کوتاه با نور کنترل‌ شده، رنگ‌های سفید گرم یا خنثی و توجه زیاد به نظم و تقارن از مشخصه‌های این سبک است.

نورپردازی مدرن معمولا با متریال‌هایی مثل چوب ترمو، سنگ‌های ساده و کف‌ سازی‌های یک ‌دست همراه می‌شود. نتیجه‌ این ترکیب فضایی بسیار شیک، آرام و کارآمد است که هم زیباست و هم کاربردی.

 

 

 

نورپردازی ایمن در فضاهای باز شبانه

وقتی از نورپردازی فضای باز صحبت می‌کنیم فقط زیبایی در اولویت نیست. امنیت و ایمنی شبانه موضوعی ا‌ست که به ‌مراتب جدی‌تر و حیاتی‌تر است. نور نه ‌تنها فضا را زنده می‌کند بلکه برای افراد حس امنیت وضوح دید و اعتماد به محیط ایجاد می‌کند. مخصوصا در نورپردازی فضای باز مثل حیاط‌های عمومی، ورودی ویلاها، مسیرهای دسترسی یا محوطه باغ‌هایی که در شب استفاده می‌شوند بدون طراحی نور ایمن فضا به ‌جای دعوت‌گری حس ترس و تردید منتقل می‌کند.

 

دید کافی بدون خیرگی( توازن نوری در نورپردازی ایمن)

یکی از اصول اولیه در نورپردازی ایمن فضای باز تعادل بین روشنایی کافی و اجتناب از خیرگی چشم است. خیلی از پروژه‌ها با این تصور غلط پیش می‌روند که هر چه چراغ‌ها قوی‌تر باشند فضا امن‌تر می‌شود در حالی‌ که نور زیاد و مستقیم باعث کاهش دید محیطی و افزایش سایه‌های تند می‌شود که نتیجه‌اش کاهش امنیت روانی افراد است. در طراحی حرفه‌ای از منابع نوری با پخش یکنواخت نور، لنزهای نرم‌کننده (Diffuser) و زاویه تابش کنترل‌ شده استفاده می‌شود تا هم مسیر دیده شود هم چهره افراد قابل تشخیص باشد بدون آنکه نور مزاحم باشد. مثلا در مسیرهای پیاده‌روی از چراغ‌های پایه‌ کوتاه با نور نرم استفاده می‌شود در حالی‌ که ورودی ساختمان‌ها با چراغ‌های دیواری زاویه‌ دار روشن می‌شوند.

جلوگیری از نقاط کور و سایه‌های مخرب

در نورپردازی فضای باز شبانه ایجاد نقاط کور بزرگترین تهدید امنیتی‌ است. اگر نوری که مسیرها را روشن می‌کند به ‌اندازه کافی گسترش نیابد یا اگر فضای سبز در گوشه‌هایی تاریک باقی بماند این نقاط به ‌راحتی به مامن افراد ناشناس یا حیوانات شبزی تبدیل می‌شوند.

یک راهکار موثر طراحی نور لایه‌ای است. استفاده از منابع نوری متفاوت در سطوح مختلف .مثلا چراغ‌های دفنی برای کف، چراغ‌های پایه ‌بلند برای مسیرها و نورهای مخفی در میان بوته‌ها. این ترکیب هم روشنایی یکنواخت ایجاد می‌کند هم سایه‌ها را تحت کنترل نگه می‌دارد.

استفاده از سنسورهای حرکتی و سیستم‌های هوشمند

ایمنی تنها به ثابت بودن نور وابسته نیست بلکه گاهی روشن شدن هوشمند چراغ‌ها هنگام نزدیک شدن افراد خودش ایجاد حس امنیت می‌کند. مثلا در ورودی باغ یا کنار دیوارهای حاشیه‌ای نصب سنسورهای حرکتی باعث می‌شود چراغ‌ها فقط هنگام نیاز روشن شوند. این کار علاوه ‌بر ایجاد حس محافظت ‌شدگی به صرفه ‌جویی در انرژی هم کمک می‌کند. در پروژه‌های پیشرفته‌تر نورپردازی فضای باز می‌توان از سیستم‌های هوشمند مرکزی استفاده کرد که نور را با توجه به زمان شب تردد یا حتی شرایط آب ‌و هوا تنظیم می‌کنند. مثلا در شب‌های مه‌آلود یا بارانی سیستم به‌ صورت خودکار شدت نور را بالا می‌برد.

ایمنی الکتریکی و مکانیکی تجهیزات

یکی از بخش‌های نادیده‌ گرفته ‌شده اما حیاتی در نورپردازی ایمن فضای باز بررسی ایمنی تجهیزات از نظر اتصال برق، ضربه‌ پذیری و پایداری فیزیکی است. تمامی چراغ‌ها باید دارای استانداردهای ایمنی معتبر (مثل CE، RoHS یا استاندارد ملی ایران) باشند. همچنین کابل‌ کشی‌ها باید در کانال‌های مخصوص قرار گیرند و اتصالات در برابر رطوبت، حیوانات جونده و فرسایش زمین محافظت شوند. در مکان‌هایی که عبور و مرور وسایل نقلیه وجود دارد استفاده از چراغ‌های دفنی مقاوم به فشار الزامی ا‌ست. همچنین در حیاط‌هایی که کودکان بازی می‌کنند تمام منابع نوری باید بدون لبه تیز، بدون امکان سوختگی در صورت تماس و با ولتاژ ایمن (مثلا ۱۲ ولت) باشند.

 

 

 

تاثیر نورپردازی فضای باز بر زیبایی معماری بیرونی

شاید بارها شنیده باشید که نور روح فضاست. اما وقتی این فضا نمای بیرونی یک ساختمان، دیوار یک حیاط یا حتی یک سازه‌ ساده در دل باغ باشد نورپردازی فضای باز به ‌مراتب فراتر از یک ابزار تزئینی عمل می‌کند .اینجا نور زبان معماری می‌شود. با آن می‌توان حرف زد، احساس منتقل کرد، شخصیت یک ساختمان را به رخ کشید یا حتی سکوتش را معنا داد.

 

نورپردازی به ‌عنوان قلم نقاشی روی بافت نما

در معماری بافت نقش حیاتی دارد. بافت سنگ، آجر، بتن، چوب و حتی گچ هر کدام روایت متفاوتی دارند. اما این روایت‌ها بدون نور، شب‌ها خاموش می‌مانند. استفاده درست از نورپردازی فضای باز می‌تواند بافت‌ها را زنده کند.

فرض کنید نمای بیرونی یک ساختمان با آجرهای دستی کار شده. اگر نور با زاویه تند از پایین تابیده شود تمام برجستگی و فرو رفتگی‌های آجرها سایه می‌اندازند و این سایه‌ها بافت را برجسته‌تر نشان می‌دهند. حالا تصور کنید همین نما با نوری یکنواخت از روبرو روشن شود. نتیجه؟ همه چیز صاف و بی‌جان به ‌نظر می‌رسد.

در اینجا نوع چراغ (مثل گریل‌ لایت، وال ‌واشر یا چراغ‌های دفنی) و زاویه تابش آن به‌ اندازه خود متریال اهمیت دارد. نورپردازی فضای باز درخشان اما هوشمند می‌تواند ویژگی‌های پنهان نما را برجسته کند حتی بیشتر از آنچه در روز دیده می‌شود.

بازی با عمق، لایه و بعد

یکی از جادویی‌ترین توانایی‌های نورپردازی فضای باز افزودن بعد به عناصر صاف و دو بعدی معماری ا‌ست. اگر یک دیوار تخت با استفاده از نورهای نقطه‌ای در فواصل منظم روشن شود چشم انسان بین فضاهای روشن و تاریک حرکت می‌کند و به ‌صورت ناخودآگاه احساس عمق ایجاد می‌شود.

در معماری‌هایی که چند سطح دارند مثلا دیوار جلو  آمده، ستون عقب ‌نشسته، قوس‌ها و قاب‌های تزیینی طراحی لایه‌ لایه نور باعث می‌شود فضا در شب حتی پیچیده‌تر و جذاب‌تر از روز دیده شود.

بسیاری از معماران امروزی در طراحی ویلاها یا مجتمع‌های مسکونی خاص از ابتدا طراحی نمای شب را در کنار طراحی نمای روز در نظر می‌گیرند و این دو را به هم گره می‌زنند. این رویکرد حرفه‌ای به نورپردازی ساختمان را نه فقط در روز بلکه در شب هم به یک اثر هنری تبدیل می‌کند.

تاکید بر محورهای معماری و خطوط شاخص

خط در معماری یک زبان جهانی است . خطوط عمودی نشان ‌دهنده عظمت و ایستایی‌اند. خطوط افقی القا کننده‌ آرامش و ثبات. خط های مورب یا منحنی نشان پویایی و حرکت. نور بهترین ابزار برای تاکید بر این خطوط است.

با استفاده از چراغ‌های خطی (Linear) یا پروژکتورهای باریک‌ زاویه می‌توان خطوط اصلی یک ساختمان را در شب برجسته کرد. مثلا اگر نمای یک ویلا دارای ستون‌های بلند باشد می‌توان از پایین هر ستون را با نور عمودی خطی برجسته کرد. این کار باعث می‌شود چشم بیننده به سمت بالا کشیده شود و احساس شکوه بیشتری به ساختمان بدهد. در مقابل اگر ساختمان دارای سطوح  افقی گسترده مثل سکو یا قاب باشد نورهای زیر پایه یا دفنی می‌توانند این سطوح را به ‌طرز چشم ‌نواز و موزونی روشن کنند.

هماهنگی با فضای سبز و المان‌های طبیعی

نورپردازی معماری نباید با محیط اطرافش بجنگد بلکه باید با آن وارد گفتگو شود. اگر معماری یک حیاط یا باغ با المان‌های طبیعی (مثل درختان، آبنماها، دیوارهای سنگی یا مسیرهای سنگفرش) همراه است نورپردازی فضای باز باید به‌ گونه‌ای باشد که این عناصر در کنار هم تصویر کلی هماهنگی را تشکیل دهند.

مثلا می‌توان نورپردازی دیوارها را با نور ملایمی در میان شاخ‌ و برگ درختان ترکیب کرد تا مرز بین معماری و طبیعت محو شود یا با نورپردازی موازی مسیرها فضا را به سمت معماری هدایت کرد.

نور نباید گسسته باشد. مثل نت‌های یک قطعه موسیقی باید از یک نقطه شروع شود اوج بگیرد تغییر کند و در جایی پایان یابد. این انسجام نوری دقیقا همان چیزی ا‌ست که زیبایی معماری را در شب به اوج می‌رساند.

 

 

 

شرکت شمیم اندیشه و راه‌های ارتباطی با شمیم اندیشه

وقتی پای نورپردازی فضای باز به میان می‌آید اجرای حرفه‌ای و اصولی فقط به داشتن چراغ و تجهیزات ختم نمی‌شود. تفاوت اصلی در طراحی، تجربه، شناخت علمی از نور، شناخت فضا و هماهنگی میان زیبایی‌ شناسی و ایمنی نهفته است. این دقیقا همان ‌جایی‌ است که شرکت شمیم اندیشه سال‌هاست تخصص، علم و خلاقیت را در خدمت فضاهای شما قرار داده است. شرکت شمیم اندیشه با بیش از سه دهه فعالیت مستمر و تخصصی در زمینه طراحی، اجرای پروژه‌های نورپردازی و تامین تجهیزات حرفه‌ای امروز به‌ عنوان یکی از شرکت‌های پیشرو در ایران شناخته می‌شود. شرکت شمیم اندیشه با ارائه خدمات جامع در زمینه نورپردازی فضای باز از مشاوره تخصصی تا طراحی، تامین تجهیزات و اجرای کامل پروژه‌ها همراه شماست.

 

برای ارتباط با شمیم اندیشه و دریافت مشاوره‌های فنی اطلاعات بیشتر یا سفارش تجهیزات می‌توانید از طریق راه‌های زیر اقدام کنید:

∴شماره تماس: ۱۲-۴۴۰۷۱۰۱۱(۰۲۱)

∴ایمیل: shamim@shamimco.com

∴وب سایت :www.shamimco.com

∴شبکه های اجتماعی : از طریق شماره ۰۹۳۹۴۱۲۱۰۰۲ با ما در ارتباط باشید.